ربوده شدن امام موسی صدر در ۹ شهریور ماه ۱۳۵۷ سرنوشت نامعلومی تا به امروز برای رهبر شیعیان لبنان رقم زده است. هرچند تحلیل‌ها و اخبار و اطلاعات مختلفی درباره علل و نحوه ربایش او ارائه شده؛ اما شهید دکتر مصطفی چمران از یاران نزدیک امام موسی صدر در پاییز ۱۳۵۷ و در حالیکه انقلاب اسلامی ایران به روزهای اوج خود نزدیک می‌شد از نظرگاه دیگری به تحلیل ربوده شدن رهبر شیعیان لبنان پرداخته است.

شهید چمران در این تحلیل که پیش از پیروزی انقلاب اسلامی ثبت و ضبط شده است می‌گوید: تا به حال فکر می شد که مسئله توطّن فلسطینی‌ها در جنوب لبنان و مخالفت آقای صدر با این موضع، سبب ربوده شدن اوست، اما اوج انقلاب اسلامی ایران، و انتشار امید و آرزوی پیروزی محرومین و مظلومین در همه کشورهای ظلم زده، و احساس خطر اساسی برای سقوط نظام‌های فاسد و ظالم منطقه، همه و همه یک تفسیر جدید و یک آگاهی تازه درباره علل ربوده شدن آقای صدر به وجود آورده است. در این جا سعی می‌شود ابعاد قضیه آقای صدر و ابعاد انقلاب ایران در منطقه و روابط آن‌ها با هم بررسی و تجزیه و تحلیل شود. انقلاب اسلامی ایران رو به پیروزی است. انقلابی بزرگ و بی نظیر، که در هیچ جا دیده نشده است، انقلابی که با هیچ تئوری غربی و شرقی قابل توجیه نیست، و شرق و غرب از آن به وحشت افتاده‌اند.

بعضی از نتایج حتمی و بزرگ این انقلاب از این قرار است :

برتری ایدئولوژی اسلامی ـ راهی جدید به عالم نموده شده است. تئوریهای مادی غربی و مارکسیستی شرقی همه در توجیه این انقلاب درمانده اند. دنیای معاصر خاطره دو انقلاب بزرگ تاریخی را به یاد می آورد : اول، انقلاب کبیر فرانسه که به خاطر آزادی و دموکراسی و مساوات به وجود آمد و زیربنای تحولات بیشتر نظام‌های غربی است. دوم، انقلاب اکتبر لنین که مارکسیستی و اشتراکی است و برای مبارزه با سرمایه داری و بورژوازی، و از بین بردن طبقات به وجود آمده و زیربنای نظام های شرقی اشتراکی عالم است. اما انقلاب اخیر ایران، به رهبری امام خمینی، راهی تازه گشوده است که به کلی با دو انقلاب معروف گذشته فرق دارد. مهمترین ارزش انقلاب ایران، بعد روحی و خدایی و روحیه گذشت و فداکاری، و آرزوی استشهاد و رسیدن به کمال مطلق است. در دنیای مادی امروز، که همه و همه، از تاجر و عالم و انقلابی، همه به دنبال زندگی مادی و مصالح شخصی خود هستند، مردمی در ایران سینه پاک خود را سپر بلای گلوله های سوزان می کنند، و حتی هنگام مرگ نماز شهادت می خوانند و نماینده پاک ترین اخلاص ها و عمیق ترین عشق ها و شیرین ترین شهادتها هستند. عادتا حکومتهای زور و قلدری، به کمک سرنیزه و ایجاد وحشت و تهدید مردم به مرگ، می توانند حکومت کنند، اما در ایران امروز مردمی پیدا شده اند که خود به پای خود به قربان گاه عشق رفته، سینه سپربلا کرده و آرزوی شهادت دارند، بدین وسیله نظام را خلع سلاح کرده اند، سلاح نظام، گرفتن حیات مردم بود، ولی مردم که خود حیات خویش را در طبق اخلاص گذاشته تقدیم می دارند، دیگر از نظام فاسد شاه و خطر سوزان گلوله نمی ترسند. ایدئولوژیهای مارکسیستی و مادی غربی شکست قطعی خود را می یابند، هر دو طرف می خواهند با اتهامات دروغ و شایعات ناجوانمردانه از اصالت و اهمیت این انقلاب مقدس بکاهند، اما حقیقت به مراتب بزرگتر از آن است که با این تهمت ها و دروغ ها از بین برود.

تحرک شیعیان جهان ـ برای قرنها شیعه را متهم به جاسوسی و خیانت و کفر و الحاد می کردند. شیعیان را همیشه، عقده حقارت رنج می داد. و بارانی از اتهامات دروغ، همیشه از آسمان تعصب و کینه بر شیعیان می بارید. اما اکنون احساس افتخار می کنند، زیرا اصالت انقلابی شیعه، به عنوان مسلمان واقعی بر همه ثابت شده است. شیعیان محروم و مظلوم می توانند در برکت انقلاب ایران نفسی بکشند و از وجود خود شرم نکنند. البته حربه تکفیر و هجوم و اتهام به مقدار زیادی از مخالفین گرفته شده، و اباطیل گذشته و اتهامات و اغراض متعصبین خودبخود زایل شده است.

خطر سقوط برای نظام های فاسد ـ بالفطره، اکثر نظام های فاسد و ظالم منطقه احساس خطر می کنند، لذا مصالح آمریکا نیز به خطر افتاده است، بخصوص بیشتر نظام های عربی منطقه به شدت از سقوط خود می ترسند. انقلاب ایران آن قدر سوزان و نورانی است، که همه نظام های فاسد را می سوزاند و همه جهل و ظلمت موجود را نابود می کند. انقلاب ایران انقلاب اکثریت است، نه انقلاب اقلیت مثل اکثر انقلابهای نظامی معاصر. آنجا که اکثریت مطلق مردم از زن و مرد و کوچک و بزرگ با این همه رشد و ایمان و فداکاری ضدظلم و فساد به پا خاستند، دیگر هیچ نیروی طاغوتی قادر نیست جلوی آنها را بگیرد...

لبنان و امام موسی صدر

باید گذشته لبنان و خدمات آقای صدر را کمی بررسی کرد :

1ـ در گذشته شیعیان لبنان رنج ها و ستمهای زیادی را تحمل کرده اند، کشتارهای فجیع، آتش سوزیهای هولناک از شهرهای شیعیان، و جنایت های بزرگ، همیشه شیعیان را کوبیده و خرد کرده است. ظلم و ستم ترکان عثمانی بر شیعیان لبنان، ناگفتنی است. در عصر حاضر نیز مارونی ها و دیگران، که حاکمان لبنانند به شیعیان اجحاف زیادی کرده اند، به طوری که شیعیان درجه سوم به حساب می آمدند، حیوان، کافر، و عمیل و جاسوس خوانده می شدند. شیعه بودن برای عده زیادی عقده حقارت بود، و حتی بعضی از شیعیان در طول این مدت شناسنامه خود را عوض کرده، به دین دیگران درآمده اند.

2ـ امام موسی صدر به لبنان آمد و برای اولین بار برای شیعیان ایجاد مرکزیت کرد. مجلس شیعیان را بعد از مبارزه ای سخت تأسیس نمود و برای احقاق حقوق از دست رفته شیعیان وارد مبارزه شد، تظاهرات و اعتصابها و مبارزه های فراوان لبنان، نظام آن را به لرزه درانداخت، و برای مسلمین پیروزیهای چشم گیری نیز به دست آورد. برای این شیعیان به خود افتخار کردند، و احساس شرافت و کرامت و انسانیت نمودند، احزاب چپ و راست را رها کردند و به دور امام صدر جمع شدند، و قدرتی بی نظیر به وجود آوردند.

3ـ چپ و راست مصالح خود را در خطر دیده علیه آقای صدر وارد معرکه شدند. باران اتهام و فحش ناروا، تبلیغات زهرآگین، بر آقای صدر و شیعیان فرو بارید. توطئه ای بزرگ شروع شد که لبنان را به آتش کشید. شیعیان بیشتر از هر گروه دیگری خسارت دیدند و کشته دادند. جنگ اکثر اوقات در محلات شیعیان و بر سر زن و بچه بیگناه آنان واقع می شد.

مخالفین شیعه دست به تصفیه بزرگان شیعه و کادرهای فعال شیعه زدند و حتی چندین بار به حیات آقای صدر سوءقصد شد، به تصور این که آقای صدر مسئول انفجار لبنان است و او بود که با ایجاد تظاهرات مسلحانه و اعتصابات مختلف مردم را تشویق به تسلیح و تدریب کرد، و این سبب شد که مسیحیان به وحشت افتاده، دست به تدریب و تسلیح بزنند و بالاخره انفجار راه بیاندازند.

4ـ شکست احزاب چپ و راست در نظر مردم، به علت خطاهای زیاد و دروغ ها و تهمت ها و خرابکاریها و اذیت و آزارها ...

برای مدت سه سال، این احزاب قدرت و سیطره داشتند، ولی جز نکبت و مصیبت و جنایت و خیانت کاری نکردند.

آقا صدر خطی مستقل گرفت، و لذا هر دسته او را دست نشانده دسته دیگر قلمداد می کرد و به او هجوم می آورد، و او بدون در نظر گرفتن اتهامات و هجوم ها، بر اساس عقیده خود و ارزشهای انسانی و اسلامی خود به راهی مستقیم و مستقل می رفت.

از اول انفجار لبنان، امام صدر برنامه توطئه استعماری را فاش کرد، و همه را دعوت نمود که با هشیاری عمل کرده و به دام توطئه گران نیافتند. در روزگاری که دو طرف فریاد جنگ برمی آورند، او ندای صلح و آرامش می داد و سعی می‌کرد که جلوی انفجار را بگیرد ...اما توطئه قویتر بود و آتش انفجار شروع شد، جناح مسلمانان!! (که متأسفانه توسط احزاب چپ مارکسیستی اداره و رهبری می شد) هر مسیحی را می یافتند، فقط به جرم مسیحی بودن می کشتند، و مسیحیان نیز هر مسلمانی را فقط به جرم مسلمان بودن می کشتند، و لذا دامنه جنگ و انفجار به سرعت بالا گرفت، و مسیحیان اجبارا متحد و مسلح شدند و در کنار «کتائب» قرار گرفتند.

آقای صدر تنها کسی بود که علیه «قتل علی الهوی»، ندای انسانیت درمی داد و حتی چهار روز در مسجد «عاملِیِّه» روزه گرفت.
احزاب چپ و راست برای تقسیم لبنان دست به کار شدند، و حکومت داخلی تشکیل دادند، تنها کسی که مخالفت کرد و علیه دو طرف به شدت ایستاد، آقای صدر بود.

هنگامی که، بر اثر توطئه اسرائیل و آمریکا، سوریه و مقاومت فلسطین به جان هم افتادند، و احزاب چپ هر چه بیشتر تحریک می کردند و اگر بین آنها صلحی می شد فورا با توطئه ای جدید دو طرف را وادار به جنگ می کردند، و راستی ها نیز این برادرکشی موضع گرفت، و این انفجار را خیانتی به امّت عربی نامید و هفت هشت بار به سوریه رفت و چندین بار یاسر عرفات را نزد حافظ اسد برد و بین آنها را بالاخره آشتی داد. عملی که بابت آن فحش ها و تهمت های زیادی دریافت کرد.

امروز که هر دو طرف به اعمال ناشایسته گذشته اعتراف دارند، و اکنون که متحد و همکارند، متأسفانه تهمت ها و اتهامات گذشته خود را علیه آقای صدر نادیده گرفته، حتی معذرتی نیز نخواسته اند، و نمی خواهند به قدرت ایمان و پایداری و فداکاری او و صحت نظرات او و اخلاص او و بی نیازی او از قدرتهای بزرگ موجود، و استقلال او از جبهه بندیهای چپ و راست اعتراف کنند.

بعد استعمارگران خواستند که بین شیعه و سنی اختلاف بیاندازند، و بعد خواستند که بین شیعه جنوب و فلسطینی انفجار به وجود آورند، و بعد خواستند که شیعیان را، که به علت کارهای خطای فلسطینی ها، از آنها زده شده بودند، به سمت اسرائیل برانند، اما همه این توطئه ها به رهبری و وجود آقای صدر نقش برآب شد. فرمانهای او محکم و خلل ناپذیر مثل «اَلتَّعامُلْ مَعَ اِسْرائیلَ حَرامٌ»، معامله با اسرائیل حرام است همه توطئه ها را در هم شکست، و شیعیان را از خط سقوط نجات داد.

استعمارگران دریافتند که با وجود و حضور آقای صدر برنامه های استعماری آنها قابل پیاده شدن نیست. محبوبیت و قدرت او روزبه روز اوج می گرفت، و افکار و نظرات او در عقول و قلوب همه مردم جا باز می کرد، مردم دسته دسته به او روی می آوردند، و احزاب چپ و راست از نظر فکری و مردمی بیش از پیش ورشکست می شدند.

تأثیر انقلاب ایران بر همسایگان

این تأثیر از چند نظر مورد توجه است:

1ـ تحرک شیعیان دنیا ـ از ترکیه و هند و عراق و کویت و سعودی و خلیج فارس و لبنان، همه جا خون در قلب شیعیان به جوش آمده است. شیعیانی که سالها و قرنها تحت فشار و تهمت و فقر اقتصادی و سیاسی و اجتماعی زندگی کرده اند، اکنون فرصت نفس کشیدن یافته، به حرکت درآمده اند. خطر انفجار شیعیان در زیر سقف کبود طنین انداز شده است.

2ـ نظام های عربی در خطر سقوط ـ نیمی از جمعیت لبنان شیعه است. در ترکیه حدود ۱۴ میلیون شیعه و علوی زندگی می کنند. عربستان سعودی ۳۰۰۰۰۰ نفر شیعه دارد. ۶۰ درصد جمعیت عراق شیعه است. در کویت و خلیج فارس و بحرین... عده زیادی شیعه هستند. این منطقه بزرگترین و مهمترین نقطه نفت خیز دنیاست که مصالح آمریکا در آن بیحساب است. لذا خطر سقوط نظام های عربی، آمریکا را سخت به وحشت انداخته است.

3ـ روسیه نیز از قدرت و انتشار انقلاب اسلامی ایران به وحشت افتاده است. حکومت اسلامی، صرف نظر از وابستگی های طایفی و زبانی و نژادی، همه اقوام را به خود جلب می کند. و مسلمانان مناطق جنوب روسیه (قفقاز، ترکستان، تاجیکستان، ازبکستان ...)، به سمت برادران مسلمان خود جذب خواهند شد. به علاوه روسیه در ایران مصالح زیادی دارد که همه از دست خواهد رفت، که از همه مهمتر شکست ایدئولوژیکی است و سرنوشت مارکسیسم را در دنیا واژگون خواهد کرد.

4ـ امام موسی صدر رهبر شیعیان لبنان، فعالترین و محبوبترین رهبر مذهبی دنیای عرب است، که دارای روح انقلابی و دینامیکی و آشنا با علوم جدید و قدیم، و دارای تجربه سیاسی و اجتماعی و انقلابی است. این رجل شیعه، تحولات زیادی در سرنوشت شیعیان لبنان به وجود آورده و تأثیر زیادی نیز روی شیعیان عرب در نقاط دیگر منطقه گذاشته است. اکنون که انقلاب ایران مراحل تکاملی خود را طی می کند پائیز سال ۱۳۵۷ و شور و هیجان انقلابی همه شیعیان محروم و مظلوم منطقه را به جوش و خروش انداخته است، وجود امام صدر به عنوان یک رهبر فعال و مؤثر شیعه، قادر است که اکثر نظام‌های عربی را در خطر سقوط قرار دهد. در حال حاضر اکثر شیعیان جهان بدون رهبری و قیادت به سر می برند (جز ایران ـ و لبنان)، مثلاً ترکیه با 14 میلیون شیعه و علوی، فاقد رهبری است، و شیعیان انقلابی و به جان آمده، اجباراً به سازمان های چپی می پیوندند، و دشمن نیز آنها را به نام کمونیست به سادگی درو می کند و جهان نیز در مقابل این جنایت سکوت می نماید. مسلما وجود رهبری رشید و هشیار و صالح، قادر است که این نیروهای انقلابی را در جهت صحیح به کار اندازد. از نظر ابرقدرت وجود آقای صدر از این نظر برای منطقه خطرناک است. در این شرایط بحرانی، رهبری فعال و هشیار ربوده شد.

منبع: پایگاه اطلاع‌رسانی مرکز اسناد انقلاب اسلامی

تحلیل شهید چمران از ربوده شدن امام موسی صدر؛ تهدیدی برای استعمار و نظام‌های فاسد منطقه