به گزارش خبرگزاری مهر، محسن اسماعیلی در پنجمین نشست از سلسله نشست‌های خلوت خرد در سرای اهل قلم، با نقد و بررسی کتاب «کلید فهم عاشورا» اظهار کرد: اگر گمان کنیم که عاشورا صرفاً یک رمز بین امام حسین (ع) و خداوند باشد، نمی‌توانیم درسی از آن بگیریم، آن موقعی عاشورا می‌تواند الگوی جامعه گردد که نه یک حادثه بلکه مدرسه باشد.

وی ادامه داد: اگر عاشورا مدرسه و حسین (ع) یک الگوی قابل دسترس باشد باید از خودش بپرسیم که کلید فهم آن چیست؟

وی با اشاره به وصیت‌نامه امام حسین (ع) به محمد حنفیه گفت: هیچ سندی جامع‌تر و گویاتر از این وصیت نامه وجود ندارد، این متن در اوج بلاغت و فصاحت و دقیقاً چیزی است که برای مانیفست سیاسی یک جامعه پیشرو لازم است.

وی با بیان اینکه در این مانیفست، امام حسین (ع) نخست به دلیل تبلیغات منفی کفار در خصوص خود به دنبال شبهه زدایی است، گفت: ایشان متهم شده بود به اینکه قدرت‌طلب است، کسی که به دنبال اصلاح امت بود، به جنگ قدرت متهم شده بود و حضرت با این وصیتنامه نفی اتهام کرد.
محسن اسماعیلی افزود: وصیت‌نامه امام حسین (ع) به محمد حنفیه، سندی روشن از مبانی اعتقادی، اهداف و برنامه‌های قیام عاشورا است که مسیر ساختن جامعه‌ای آگاه، انتخاب‌گر و تحول‌خواه را به روشنی نشان می‌دهد.

وی با اشاره به ضرورت زنده نگه داشتن فرهنگ عاشورا عنوان کرد: عاشورا بیش از هر چیز یک مدرسه است، نه صرفاً یک حادثه. عبارت «کل یوم عاشورا، کل ارض کربلا» یک روایت نیست، بلکه سخنی حکیمانه است با این پیام که در عاشورا سلسله درس‌هایی نهفته که برای همه زمان‌ها و مکان‌ها آموزنده است و این درس‌ها به‌طور مستمر بازتولید می‌شوند.

او با اشاره به سه‌گانه خود که با کتاب «کلید فهم عاشورا» تکمیل شده است، افزود: پس از نگارش دو کتاب نخست، این پرسش در ذهنم شکل گرفت که آیا می‌توان کلیدی برای فهم عاشورا یافت که بی‌نیاز از واسطه، در هر زمان بتوان از آن درس گرفت؟ چراکه وقایع منتهی به عاشورا نقاط ابهام بسیاری دارد که کمتر تبیین شده است. پس از بررسی و مطالعه، به این وصیت‌نامه رسیدم که به نظرم بهترین کلید و کوتاه و جامع است.

اسماعیلی مانیفست را نوعی سند حقوقی و سیاسی دانست که سه بخش مبانی اعتقادی، اهداف و برنامه‌ها را شامل می‌شود و سپس گفت: وصیت‌نامه امام حسین (ع) به محمد حنفیه شامل مبانی اعتقادی آن حضرت در قیام عاشورا، اهداف الهی و در نهایت برنامه‌های ایشان است و با خواندن و فهم آن می‌توان تمام کنش‌های اجتماعی را حسینی کرد.

وی با طرح این پرسش که «آیا عاشورا حادثه‌ای استثنایی است که تکرار نمی‌شود؟» توضیح داد: برخی مانند صاحب‌جواهر و علامه طبرسی چنین نظری دارند؛ در این صورت، کلیدی برای فهم عاشورا وجود نخواهد داشت چراکه رخدادی منحصر به‌فرد و رازآلود است و نمی‌توان آن را تحلیل کرد. برخی فقها نیز گفته‌اند نمی‌توان رفتار امام حسین (ع) را با موازین فقهی تطبیق داد. اگر چنین باشد، درسی هم از عاشورا به دست نخواهد آمد. این واقعه زمانی یک مدرسه است که بتوان آن را فهمید و از آن الگو گرفت.

این پژوهشگر عرصه دین تأکید کرد: اگر عاشورا را مدرسه بدانیم و امام حسین (ع) را الگویی دست‌یافتنی، باید برای شناخت آن سراغ پرسش از سیدالشهدا برویم؛ اکنون هم برای دانستن این موضوع سندی جامع‌تر از این وصیت‌نامه وجود ندارد. همان‌گونه که پیش‌تر گفته شد، این متن قابل اعتماد است و بزرگان به آن استناد کرده‌اند؛ متنی که جز از چشمه‌ای متصل به عصمت نمی‌جوشد. این وصیت‌نامه در اوج بلاغت و فصاحت، آموزشی عمیق ارائه می‌کند.

اسماعیلی بخش نخست وصیت‌نامه را به مبانی امام حسین (ع) مرتبط دانست و گفت: در ابتدای وصیت‌نامه، سومین امام شیعیان شهادتین را بر زبان می‌آورد. شاید این امر عادی به نظر برسد، اما با دقت درمی‌یابیم که دلیل آن رفع شبهه است؛ چراکه ایشان متهم به قدرت‌طلبی و تفرقه‌افکنی شده بود و با بیان شهادتین نشان داد که انگیزه قیامش این امور نبوده است.

وی افزود: در بخش دوم این مانیفست، امام حسین (ع) هدف خود را اصلاح امت جدش معرفی می‌کند. مقصود از «امت» نه افراد منفرد، بلکه چهره جمعی مسلمانان است. در اصل ایشان در پی تغییر گفتمان حاکم بر جامعه بود، نه صرفاً اصلاح دیدگاه افراد. این تغییر گفتمان نیز با امر و نهی مستقیم حاصل نمی‌شود، بلکه با نشان دادن زشتی اعمال منفی امکان‌پذیر است.

معاون راهبردی و امور مجلس رئیس‌جمهور ایران درباره بخش سوم وصیت‌نامه افزود: در این بخش، برنامه‌های امام حسین (ع) ذکر شده که نخستین آن امر به معروف و نهی از منکر است؛ امری که امروز جایگاه واقعی خود را از دست داده و نادرست معنا و اجرا می‌شود. در اینجا، مخاطب تنها مردم نیستند بلکه حاکمان نیز مورد خطاب قرار دارند و باید برای جلوگیری از منکراتی چون فساد اخلاقی و اقتصادی، اختلاس و… به آن توجه کنند.

وی با اشاره به تفاوت «سیره» با «سیر» گفت: سیره در اینجا به معنای سبک زندگی است و در این وصیتنامه دومین برنامه امام حسین (ع) بازگرداندن سیره پیامبر اکرم (ص) و امیرالمؤمنین (ع) است. سومین برنامه نیز تربیت انسان عاقل و گزینشگر است تا خود، سیره پیامبر اکرم (ص) را برگزینند. بدین ترتیب، آگاهی و انتخاب، اصول اساسی قیام سیدالشهدا است و جامعه حسینی، جامعه‌ای آگاه و انتخاب‌گر خواهد بود.

وی در بخش دیگری از سخنان خود با تاکید بر اینکه هدف امام حسین (ع)، اصلاح امت بود، گفت: گفتمان حاکم بر جامعه باید اصلاح شود، اگر انسان می‌خواهد حسینی باشد، باید همتش بلند باشد.
اسماعیلی اظهار کرد: بی نهایت معروف داریم که باید امر کنیم و بی نهایت منکر داریم که باید نهی کنیم، در آن صورت باید بی نهایت امر به معروف و نهی از منکر بکنیم، این امکان پذیر نیست، پس باید فضای کلی جامعه و گفتمان جامعه را اصلاح کنیم که شرایط برای رشد معروف مهیا شود.

وی خاطرنشان کرد: اگر به جای اینکه زشتی کار را نشان دهیم، تحکم کنیم و صرفاً بگوییم این کار و آن کار را نکن، این نتیجه بخش نیست، باید به مردم یاد بدهیم که معروف چیست تا خودشان آن را انجام دهند.

وی با بیان اینکه ما امر به معروف و نهی از منکر را شهید کردیم، گفت: گاهی به مسائل خصوصی مردم ورود می‌کنیم و امر به معروف و نهی از منکر اصلی که در حوزه اجتماع و سیاست است را رها می‌کنیم.

معاون رئیس جمهور اضافه کرد: امر به معروف و نهی از منکر در وهله اول خطاب به حاکمان است.

وی اظهار کرد: امام حسین (ع) امر به معروف را خطاب به یزید گفت و نشان داد عمده وجوب امر به معروف و نهی از منکر مربوط به این حوزه است.

وی افزود: از این وصیت نامه امام حسین (ع) باید این درس را گرفت، مخصوصاً دو چیز که امام حسین (ع) روی آنها دست گذاشت، اینکه به مردم دروغ نگوییم و حرام خواری نکنیم.

اسماعیلی با اشاره به اینکه ترازوی ارزشگذاری ما مسلمانان با اسلام واقعی فرق کرده است، گفت:
مبادا کم اهمیت‌ترین معروف را به جای پراهمیت‌ترین معروف جابجا کنند، و آمران معروف به مسئله‌ای مشغول شوند که اهمیت پررنگی ندارد.

وی اضافه کرد: هدف دیگر امام حسین (ع) تربیت و پرورش انسان‌های عاقل و گزینشگر است، جامعه حسینی جامعه آگاه و انتخابگر است، اگر با تحمیل جامعه را اصلاح کردیم آن جامعه حسینی نیست، جامعه‌ای که مردم با میل و رغبت معروف را انتخاب کنند حسینی است.

وی اضافه کرد: معتقدم این وصیت نامه اهداف و برنامه‌ها را مشخص کرده است و کلید فهم عاشورا است.

محسن اسماعیلی در پایان گفت: همه این برنامه‌ها زمانی محقق می‌شود که انسان ارتباط خود را با خدا قطع نکند. اهمیت این وصیت‌نامه در آن است که مبانی فکری، اهداف و برنامه‌هایی را مشخص می‌کند که با توسل به آن‌ها می‌توان عاشورا را بهتر فهمید و زندگی حسینی داشت.

گفتنی است کتاب «کلید فهم عاشورا» که شرح وصیت‌نامه امام حسین (ع) به محمد حنفیه است توسط محسن اسماعیلی نوشته شده و از سوی مؤسسه انتشارات اطلاعات منتشر شده است.

«حسین نوش‌آبادی» مدیرکل مجلس وزارت امور خارجه شد