باشگاه خبرنگاران جوان؛ علی محسنی - رئیس باشگاه خبرنگاران جوان با حضور در برنامه «تهران ۲۰»، ضمن اشاره به سختی‌ها و مسئولیت‌های حرفه خبرنگاری، تأکید کرد که وضعیت نامناسب اقتصادی خبرنگاران باعث کاهش ماندگاری در این شغل، کاهش امنیت شغلی و حتی ایجاد زمینه سوءاستفاده از عنوان خبرنگار برای منافع شخصی شده است.

محمدصالح مفتاح، رئیس باشگاه خبرنگاران جوان، در برنامه «تهران ۲۰» که به مناسبت روز خبرنگار روی آنتن رفت، با اشاره به جایگاه و ویژگی‌های خاص شغل خبرنگاری گفت: «خبرنگاری هم یک شغل است، مثل سایر مشاغل، اما تفاوت عمده‌ای دارد و آن مسئولیت بزرگی است که خبرنگار بر دوش می‌گیرد. همین مسئولیت، این حرفه را از بسیاری از مشاغل دیگر متمایز می‌کند.»

او با بیان اینکه نگاه عمومی به خبرنگاران ممکن است همراه با تصور درآمد بالا باشد، افزود: «خیلی‌ها فکر می‌کنند چون خبرنگار در رسانه دیده می‌شود و چهره‌ای شناخته‌شده است، پس از درآمد خوبی هم برخوردار است. شاید در برخی کشورها این‌طور باشد، اما در کشور ما، حقوق خبرنگاران بسیار پایین است و این یکی از اصلی‌ترین مشکلات آن‌هاست.»

مفتاح با اشاره به پیامدهای وضعیت معیشتی خبرنگاران ادامه داد: «وقتی خبرنگار نمی‌تواند از عهده هزینه‌های زندگی بربیاید، در این شغل ماندگار نمی‌ماند. خیلی از خبرنگاران پس از مدتی جذب روابط عمومی‌ نهادها یا شرکت‌های خصوصی تولید محتوا می‌شوند. به این ترتیب، آن جنس خبرنگاری که در روزنامه‌ها، خبرگزاری‌ها و رسانه‌های حرفه‌ای می‌خواهیم، روزبه‌روز کمتر می‌شود.»

وی افزود: «خبرنگاری حرفه‌ای بسیار سخت است. همانطور که در حادثه حمله به ساختمان شیشه‌ای شاهد بودیم، خبرنگاران در معرض خطرات و تهدیدهای گوناگون قرار دارند. از سوی دیگر، در غزه بیش از ۲۳۰ خبرنگار شهید شدند. در کشور خودمان هم تعداد شهدای خبرنگار کم نیست. اما با وجود این خطرات، وضعیت اقتصادی و معیشتی خبرنگاران همچنان در وضعیت خوبی نیست.»

رئیس باشگاه خبرنگاران جوان با اشاره به وضعیت رسانه‌های محلی گفت: «در بسیاری از مناطق، رسانه‌های محلی نمی‌توانند اقتصاد خود را بچرخانند. خبرنگاران محلی حتی از ابتدایی‌ترین خدمات هم محروم هستند. وقتی اقتصاد رسانه نمی‌چرخد، خبرنگار هم نمی‌تواند بهره‌ای از این شغل ببرد و در نهایت به سمت مشاغل دیگر می‌رود.»

مفتاح در ادامه سخنان خود به آسیب‌شناسی فضای رسانه‌ای کشور پرداخت و گفت:
«وقتی معیشت خبرنگار تأمین نشود، زمینه برای شکل‌گیری مشاغل حاشیه‌ای ایجاد می‌شود. عده‌ای با عنوان خبرنگار، در قبال دریافت پول، اقدام به انتشار اخبار نادرست می‌کنند. این افراد خود را فعال رسانه‌ای یا روزنامه‌نگار می‌نامند، در حالی‌که باعث خدشه‌دار شدن اعتبار خبرنگاری و رسانه می‌شوند.»

رئیس باشگاه خبرنگاران جوان با اشاره به وضعیت حقوقی خبرنگاران در سال‌های گذشته، از بهبود قابل توجه در وضعیت معیشتی نیروهای باشگاه خبر داد، اما تأکید کرد که هنوز تا رسیدن به شرایط مطلوب و شایسته یک خبرنگار حرفه‌ای فاصله زیادی وجود دارد.

محمدصالح مفتاح در ادامه حضور خود در برنامه «تهران ۲۰» با اشاره به وضعیت معیشتی خبرنگاران در باشگاه خبرنگاران جوان گفت: «یادم هست در سال ۱۴۰۰، زمانی که برای اولین بار در باشگاه حضور یافتم و عضو شورای سردبیری شدم، میزان دریافتی خبرنگاران واقعاً پایین بود. این موضوع پنهان هم نبود و مثل بسیاری از رسانه‌ها، خبرنگاران ما با حقوق بسیار کمی کار می‌کردند.»

او افزود: «در آن زمان نگاه این بود که افراد تازه‌کار و کارآموز در باشگاه مشغول هستند و به‌دلیل وضعیت محدود بودجه، امکان پرداخت حقوق بالا وجود نداشت. اما در سه تا چهار سال گذشته، اتفاقات خوبی افتاد و خوشبختانه چند پله ارتقاء ایجاد شد.»

مفتاح با اشاره به نتایج اقدامات اخیر گفت: «امروز با اطمینان می‌توانم بگویم که بخش عمده‌ای از خبرنگاران باشگاه دیگر با مشکلات جدی معیشتی مثل گذشته روبرو نیستند. البته هنوز فاصله زیادی با آنچه که باید به‌عنوان حقوق یک خبرنگار حرفه‌ای پرداخت شود، داریم. متأسفانه بودجه‌هایی که برای رسانه‌ها در نظر گرفته می‌شود، پاسخگوی این نیاز نیست.»

رئیس باشگاه خبرنگاران جوان با اشاره به فداکاری‌های خبرنگاران در میدان‌های خطر ادامه داد: «هما در باشگاه خبرنگارانی داشتیم که چند دقیقه قبل از انفجار در ساختمان شیشه‌ای حضور داشته و به‌تازگی آن محل را ترک کرده بودند. این یعنی جانش را کف دستش گذاشته. یا در روزهای بعد که مجدداً اطراف سازمان صداوسیما مورد حمله قرار گرفت، خبرنگاران ما باز هم سر کار آمدند.»

وی اضافه کرد: «این افراد از خانواده‌هایشان دل می‌کنند و به میدان می‌آیند، در حالی که خانواده هم می‌داند این فرد در شرایطی دشوار مشغول به‌کار است. آن هم در تهران. حالا تصور کنید خبرنگاری که در مناطق بحرانی‌تر کشور یا در سوانح طبیعی و امنیتی فعالیت می‌کند، چه شرایطی دارد. این شغل نیاز به حمایت‌های متعددی دارد که متأسفانه هنوز تأمین نشده است.»

در ادامه این بخش، مجری برنامه با اشاره به حادثه حمله به ساختمان شیشه‌ای از زحمات خبرنگاران معاونت سیاسی و خبر صداوسیما قدردانی کرد و به روح بلند شهید نیما رجب‌پور، سردبیر شبکه خبر که در آن حادثه به شهادت رسید، درود فرستاد.

رئیس باشگاه خبرنگاران جوان در گفت‌وگو با برنامه «تهران ۲۰»، با انتقاد از رواج پدیده خبرنگاری غیرحرفه‌ای و موج‌سازی‌های هدفمند در فضای مجازی، تأکید کرد که پایبندی به استانداردهای حرفه‌ای، مهم‌ترین شاخص تمایز خبرنگار واقعی از کسانی است که از عنوان خبرنگاری برای منافع شخصی یا جریانی استفاده می‌کنند.

در ادامه این گفت‌وگو، مجری برنامه با طرح موضوع خبرنگاران آزاد، با اشاره به رشد نقش آن‌ها در فضای رسانه‌ای امروز به‌ویژه در بستر شبکه‌های اجتماعی، از محمدصالح مفتاح خواست تا دیدگاهش را درباره مرز میان انواع خبرنگاری بیان کند.

مفتاح در پاسخ گفت: «در حرفه خبرنگاری، استانداردهایی وجود دارد که باید رعایت شود. یکی از مهم‌ترین آن‌ها مقابله با انتشار خبر جعلی است. گسترش فضای مجازی باعث شده افرادی بدون شناخت از این استانداردها وارد حوزه اطلاع‌رسانی شوند. وقتی کسی یک خبر را بدون بررسی و راستی‌آزمایی منتشر می‌کند، نشان می‌دهد که آموزش لازم را ندیده و اصول حرفه‌ای را نمی‌شناسد.»

رئیس باشگاه خبرنگاران جوان در ادامه گفت: «یکی از ابتدایی‌ترین اصول این است که وقتی خبری به دست شما می‌رسد، آن را با حداقل دو منبع دیگر بررسی و تأیید کنید. این یک اصل پذیرفته‌شده در همه رسانه‌های معتبر دنیاست. اما در شبکه‌های اجتماعی افراد بدون بررسی، مطلبی را بازنشر می‌کنند. این یعنی با اصول اولیه خبرنگاری بیگانه‌اند.»

مفتاح در بخش دیگری از سخنان خود به پدیده «پروژه‌ گرفتن» در فضای رسانه‌ای اشاره کرد و گفت: «گاهی فردی با هدف بالا آوردن یک خبر خاص، تخریب یک شخصیت یا مخفی‌کردن حقیقت، وارد جریان اطلاع‌رسانی می‌شود. او به‌اصطلاح پروژه می‌گیرد تا یک خط خبری را دنبال کند. این فرد دیگر خبرنگار نیست، حتی اگر سابقه کار در رسانه داشته باشد.»

وی افزود: «در روزهای اخیر هم شاهد بودیم که گروه‌هایی به‌صورت هدفمند اقدام به انتشار اخبار نادرست درباره صداوسیما کردند. چنین رفتاری نه‌تنها حرفه‌ای نیست، بلکه برخلاف رسالت خبرنگاری است. این افراد نه مستقل‌اند و نه قابل‌اعتماد.»

مفتاح تأکید کرد: «پایبندی به حقیقت، شرط اصلی خبرنگاری حرفه‌ای است. وقتی فردی عامدانه یا حتی سهواً حقیقت را تحریف می‌کند، صلاحیت اینکه او را روزنامه‌نگار یا خبرنگار حرفه‌ای بنامیم، از بین می‌رود. استفاده از عنوان خبرنگاری بدون رعایت اخلاق و حقیقت، سوءاستفاده از این جایگاه است.»

رئیس باشگاه خبرنگاران جوان با رد برخی برداشت‌های نادرست از فیک‌نیوز، تأکید کرد خبرنگاری تحقیقی مبتنی بر کشف اخبار ناگفته و پردازش آن‌ها، بخشی از روزنامه‌نگاری حرفه‌ای است، نه مصداق شایعه‌پراکنی. وی همچنین از ضرورت حمایت قانونی و صنفی از خبرنگاران در معرض فشار و تهدید سخن گفت.

در ادامه برنامه، مجری با اشاره به اظهار نظر یکی از مدیران سابق رسانه‌ای کشور در مورد اثرات منفی فیک‌نیوز بر صنعت، نظر محمدصالح مفتاح را درباره مرز بین خبر دروغ، شایعه و خبرنگاری تحقیقی جویا شد.

مفتاح در پاسخ گفت: «آنچه در قالب خبرنگاری تحقیقی انجام می‌شود، دقیقاً بر پایه خبرهایی است که هنوز به‌صورت رسمی منتشر نشده‌اند اما خبرنگار آن‌ها را کشف کرده، درباره‌شان تحقیق کرده و سپس گزارشی مستند و تحلیلی منتشر می‌کند.»

وی تأکید کرد: «فیک‌نیوز یعنی خبری که اساساً بر پایه واقعیت نیست. اما خبر تحقیقی از دل داده‌های ناگفته و واقعی بیرون می‌آید. اگر کسی این نوع کار حرفه‌ای را هم فیک‌نیوز بنامد، در واقع برچسب غلطی زده است.»

رئیس باشگاه خبرنگاران جوان با اشاره به نقش فضای مجازی در سرعت بالای انتشار شایعات گفت: «با رشد شبکه‌های اجتماعی، سرعت پخش شایعه بیشتر شده است. اما یک خبرنگار حرفه‌ای باید تشخیص دهد که منبع اولیه خبر چه بوده، چرا مطرح شده و آیا مستند است یا نه. این بررسی و تحلیل، پایه روزنامه‌نگاری حرفه‌ای است.»

مفتاح در ادامه با اشاره به فشارهای وارده بر خبرنگاران، از ضرورت ایجاد حمایت‌های حقوقی و صنفی سخن گفت: «وقتی خبرنگاری با هزار و یک مشکل معیشتی روبروست؛ از مسکن گرفته تا بیمه، اگر قرار باشد در معرض فشار و تهدید هم قرار بگیرد، حتماً باید نهادی باشد که از او دفاع کند.»

او به یکی از ظرفیت‌های قانونی موجود برای حمایت از خبرنگاران اشاره کرد و گفت: «در قانون مطبوعات ما، حضور هیئت منصفه در دادگاه‌های رسانه‌ای پیش‌بینی شده است. فلسفه وجودی هیئت منصفه این است که به‌عنوان نماینده افکار عمومی، قضاوت کند آیا آنچه خبرنگار انجام داده، با نیت شرافتمندانه بوده یا نه.»

مفتاح افزود: «مهم نیست که قاضی چه تصمیمی بگیرد، نظر هیئت منصفه به‌صورت رسمی اعلام می‌شود و این یک سازوکار قانونی حمایتی است که نشان می‌دهد خبرنگاری، شغلی در معرض خطر و فشار است و باید در برابر این فشارها، حاشیه امن قانونی داشته باشد.»

رئیس باشگاه خبرنگاران جوان در بخش پایانی گفت‌وگوی خود با برنامه «تهران ۲۰»، با تأکید بر وظیفه دو‌سویه رسانه در رساندن صدای مردم به مسئولان و بالعکس، گفت که باشگاه خبرنگاران تلاش کرده با استفاده از گزارش‌های مردمی و تربیت نسل جدید خبرنگاران، ارتباطی متعادل و موثر میان مردم و حاکمیت ایجاد کند.

در واپسین دقایق برنامه، مجری با طرح پرسشی درباره رسالت رسانه در انتقال پیام از مردم به مسئولان و بالعکس، نظر رئیس باشگاه خبرنگاران جوان را جویا شد.

محمدصالح مفتاح در پاسخ گفت: «وظیفه خبرنگار دقیقاً همین است که صدای هر دو طرف را منتقل کند؛ هم حرف مردم را به مسئولان برساند، هم توضیحات و اقدامات مسئولان را به مردم گزارش کند. این یک مسیر دوطرفه است. اگر فقط صدای دولت باشیم، موفق نخواهیم بود و اعتماد عمومی هم کاهش پیدا می‌کند.»

او تأکید کرد: «کار سختی است، به‌ویژه وقتی خبرنگار در مسیری قرار می‌گیرد که باید از پایین به بالا صدا را منتقل کند. اما ما در باشگاه تلاش کرده‌ایم در یک فضای متعادل حرکت کنیم.»

مفتاح در ادامه گفت: «بخش زیادی از سوژه‌هایی که در باشگاه دنبال می‌شود، از دل جامعه بیرون می‌آید. مردم از طریق کامنت‌ها، پیام‌ها، یا به‌عنوان شهروندخبرنگار گزارش‌هایی برای ما می‌فرستند. ما هم تلاش می‌کنیم آن‌ها را پیگیری کنیم و بازتاب دهیم. ما هم مثل بقیه مردم مشکلات داریم و همین باعث می‌شود دغدغه‌هایمان مشترک باشد.»

رئیس باشگاه خبرنگاران جوان همچنین با دعوت از جوانان برای ورود به عرصه رسانه گفت: «از همین‌جا دعوت می‌کنم کسانی که علاقه‌مند هستند وارد این حوزه شوند، در دوره‌های آموزشی و کارآموزی باشگاه شرکت کنند. مأموریت ما تربیت خبرنگار در تراز انقلاب اسلامی است و تلاش می‌کنیم فرصت‌هایی برای آموزش و فعالیت رسانه‌ای فراهم کنیم.»

او اضافه کرد: «باشگاه خبرنگاران جوان از گذشته تا امروز برای جوانان جذاب بوده. ما خبرنگاران پیشکسوتی داریم که از سال‌های قبل در باشگاه حضور دارند، اما تمرکز ما بر استفاده از نیروی جوان است؛ سن خبرنگاران ما معمولاً در بازه ۲۰ تا نهایتاً ۳۰ سال است.»

در پایان این گفت‌وگو، مفتاح به سیاست محتوایی جدید باشگاه اشاره کرد و گفت: «برنامه‌ای برای موازی‌کاری با دیگر بخش‌های سازمان صداوسیما نداریم. تمرکز ما این است که در فضای مجازی فعال باشیم و سهم مؤثری از سبد مصرف رسانه‌ای مردم به دست بیاوریم.»

پای پیاده آمدم و روی من سیاه!